“Küçük Ağa”, “Osmancık”, “Gençliğim Eyvah”, “Dönemeçte” ve “Yalnızlar” isimli yapıtların de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtın sahibi usta kalem Tarık Buğra, vefatının 27. yılında yad ediliyor.
Tam ismi Süleyman Tarık Buğra olan cumhuriyet periyodu Türk edebiyatının değerli isimlerinden, gazeteci, roman, öykü, oyun ve fıkra muharriri, 2 Eylül 1918’de Akşehir’de dünyaya geldi.
Ağır ceza reisi, Erzurumlu Mehmet Nazım Beyefendi ve Akşehirli Nazike Hanım’ın çocukları olan Buğra, birinci ve ortaokulu Akşehir’de tamamladı, 1933’te yatılı öğrenci olarak İstanbul Lisesi’ne girdi.
Buğra TRT’de katıldığı bir programda, kendisini anlatırken, “Ben Akşehirli olarak kaldım. Akşehir’in kültürüyle büyüdüm. Eğitimim oranın törelerine, insani ilgilerine nazaran oluştu. Onun için gerçek manada Akşehirliyim.” kelamlarını kullanmıştı.
Başarılı muharrir, babasının kütüphanesinden çok etkilenerek, küçük yaşlarda edebiyata merak saldı.
Hızlan’a verdiği röportajda, okul ömründe kendisini çok etkileyen ve edebiyata yönelmesine sebep olan öğretmenleri olduğunu da lisana getiren Buğra, “Başta merhum Rıfkı Melul Meriç olmak üzere, beni futboldan, körebeden, voleyboldan, erik hırsızlığından, kiraz hırsızlığından koparıp şiire, kitaba bağlayan o oldu. Yaz dedi. Yazmamı istedi ve bu istek bende kaldı. Liseden sonra tahsil hayatım tahminen renklidir ancak yok denecek üzeredir.” sözlerine yer vermişti.
Lisede Hakkı Süha Gezgin ve Pertev Naili Boratav’ın öğrencisi olan Buğra, hocası Gezgin’in teşvikiyle birinci öykülerini yazmaya başladı ve okulun yatılı kısmı kapanınca geçtiği Konya Lisesi’nden 1936’da mezun oldu.
Bir devir tezgahtarlık yaptı
“Tarık Nazım” takma ismiyle, kıssa ve şiirler yazan Buğra, aralıklarla İstanbul Üniversitesinin tıp ve hukuk fakültelerinde kısa müddet eğitim gördü.
Usta kalem, yaklaşık 3 yıl süren askerlik misyonunun akabinde maddi kahırlar yaşadı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine 1947’de kaydolan muharrir, okul masraflarını çıkarmak için tezgahtarlık ve muallim muavinliği yaptı.
Muharrir Buğra, Mehmet Kaplan, Kasım Küfrevi ve Ahmet Hamdi Tanpınar ile dostluklar kurdu.
“Oğlumuz” öyküsünün Mehmet Kaplan tarafından “Cumhuriyet Gazetesi Yunus Nadi Kıssa Yarışması”na gönderilmesiyle hayatı değişen Buğra, müsabakada ikinci oldu.
Buğra, babası Nazım Beyefendi ile 1949’da Akşehir’de “Nasreddin Hoca” gazetesini çıkarmaya başladı. Babasını 1952’de kaybedince, gazeteyi elden çıkaran ve İstanbul’a dönen müellif, profesyonel gazetecilik hayatına “Milliyet” gazetesinde başladı.
Tarık Buğra, gazetede Abdi İpekçi, Reşat Ekrem Koçu ve Peyami Safa ile çalışma imkanı bulurken, fakir ömrünü yansıttığı yazılarını farklı mecralarda da yayımladı.
Jale Baysal ile 1950’de evlenen Tarık Buğra’nın kızı Ayşe 1951’de dünyaya geldi. 18 yıl sonra eşinden ayrılan Buğra, 8 Eylül 1977’de öykü muharriri Hatice Bilen ile ikinci evliliğini yaptı.
Sanat sayfalarında tiyatro tenkitleri yaptı
Usta edebiyatçı, Ankara’da Yenigün gazetesinde genel yayın müdürü olarak vazife yaptı. Vatan gazetesinde yazı işleri müdürlüğü vazifesini reddeden muharrir, Milliyet gazetesinde spor sayfalarının başına geçti.
Lisan, edebiyat ve sanat mevzularına yer verdiği yazıları büyük ilgi gören Buğra, “Tercüman”, “Yeni İstanbul” ve “Türkiye” gazetelerin de de bir periyot vazife yaptı.
Tarık Buğra,”Haftalık Yol” isimli dergiyi okuyucuyla buluşturdu. Gazetelerde düzenlediği sanat sayfalarında, tiyatro tenkitleri de yapan müellifin, gazeteciliğe ilgisini 1983 sonuna kadar devam etti. Tercüman gazetesinde çalıştığı sırada enfarktüs geçirip emekliliğini isteyen Buğra, edebiyat çalışmalarına tartı verdi.
Bir yandan Çınaraltı ve İstanbul mecmualarında kıssalar kaleme alan müellif, öykülerinde daha çok yakın etraf, aile hayatı ve sevda bağlantılarına ağırlaşırken, kasaba öykülerinin birinci hoş örneklerini verdi.
Buğra’nın olaydan fazla atmosfer anlattığı öykü ve romanlarında, hüznün büyük hissesi görülürken, roman dünyasında müellife sağlam ve sarsılmaz bir yer sağlayan yapıtı ise “Küçük Ağa” oldu. “Osmancık” romanıyla da Osmanlı’nın kuruluş yıllarını anlatan ve bu devleti kuran irade, şuur ve karakterin analizini yapan Tarık Buğra, doğallığına kıymet verdiği roman kahramanlarını idealize etmedi.
Osmancık ve Küçük Ağa yapıtları, televizyon dizisine uyarlandı
Büyük bir sanatkarın, içinde doğduğu toplumun kıymetlerine bağlı olması ve bu bedelleri yapıtlarında ele alması gerektiğini düşünen Buğra’nın, insanı manaya konusundaki üniversal bakışı ise “Bir insanı açıklamak, birçok insanı açıklamak demektir” kelamlarına yansıdı.
Yapıtlarında toplumsal olayların insanlarda sebep olduğu değişmeleri ve reaksiyonları belirlemeye ihtimam gösteren Buğra’nın “Küçük Ağa” yapıtı 1983’te Yücel Çakmaklı tarafından televizyon dizisi olarak uyarlandı ve TRT’de yayınlandı.
Yeni İstanbul gazetesinde, Tarık Buğra’nın yönettiği haftalık sanat sayfasında sinema yazıları yazan ve daha sonra “Milli sinema” akımının birinci isimlerinden biri haline gelen Çakmaklı, 1988’de de “Osmancık” kitabını televizyon dizisi olarak yeniden TRT’de izleyiciyle buluşturdu.
Osmanlı’nın kuruluş yıllarını anlattığı “Osmancık”la 1985’te Ulusal Kültür Vakfı Edebiyat Armağanı’nı, “Yağmur Beklerken” romanıyla da 1989’da Türkiye İş Bankası Büyük Ödülü’nü kazanan Buğra, 1991’de Devlet Sanatkarı unvanını aldı.
Usta müellif, kanser teşhisi sonrası Çapa Tıp Fakültesi’nde ameliyata alındı. Ameliyatın akabinde yaklaşık 4 ay daha yaşayan Buğra, 26 Şubat 1994’te vefat etti ve Karacaahmet Mezarlığı’nda yatan annesi Nazike Hanım’ın yanına defnedildi.
“Bütün dünyamı doldurdu”
Eşi Hatice Buğra, gazeteci Ayşe Olgun’a yaptığı açıklamada, hayat arkadaşı Tarık Buğra’ya ilişin şu değerlendirmeyi yapmıştı:
“Üç yıllık arkadaşlıktan sonra evlenip 17 yıl birlikte yaşadık ve ben bu 20 yıllık müddette bir an bile pişmanlık duymadım. Zira Tarık Buğra, 17 yıl süren bu beraberlikte varlığı, sevgisi, nezaketi ve şefkatiyle bütün dünyamı doldurdu. Bana maddi manevi hiçbir şeyin eksikliğini hissettirmedi. Ben onun yanında, kendisinden öbür hiçbir şeyin hasretini çekmezdim.”
Müellif ve edebiyat tarihçisi Ahmet Kabaklı da Buğra’nın roman kahramanlarına ait şunları söylemişti:
“Tarık Buğra, dindar halkımızın manevi vasıflarını da bilen bir romancıdır. Kahramanları ‘Bismillah’lı, ‘Allah’lı, yeminli konuşurlar, günah, sevap bilirler. Allah’a verecekleri hesabın, son nefesin korkusu içindedirler. Halbuki, Buğra’nın yaşıtları ve bir evvelkiler, Türk beşerinin ruh ve etraf portresini güya eksik bırakmak istercesine, bu halkın Müslümanlığına kapalı ve yabancı kalmışlardır.”
Edebiyat tarihçisi Tahir Alangu ise Tarık Buğra’nın, öykü ve romanlarında toplumdaki büyük meseleler yerine şahısların omurlarındaki düzensizliklere odaklandığını vurgulayarak, müellifin sanat yaklaşımını şu sözlerle aktarmıştı:
Yapıtlarıyla yerli niyetin sesi olarak kabul edilen Tarık Buğra’nın kimi yapıtları şöyle:
Roman: “Siyah Kehribar”, “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da”, “İbişin Rüyası”, “Firavun İmanı”, “Gençliğim Eyvah”, “Dönemeçte”, “Yalnızlar”, “Yağmur Beklerken”, “Osmancık”
Kıssa: “Oğlumuz”, “Yarın Diye Bir Şey Yoktur”, “İki Uyku Arasında”, “Hikayeler”
Tiyatro: “Ayakta Durmak İstiyorum”, “Akümülatörlü Radyo”, “Yüzlerce Çiçek Birden Açtı”
Fıkra ve Deneme: “Gençlik Türküsü”, “Düşman Kazanmak Sanatı”, “Politika Dışı”
Kaynak: Anadolu Ajansı / Hilal Uştuk
Haberler.com
