Nasirüddin Tusi 1200’lü yılların öne çıkan bilim insanlarından biridir. Geliştirdiği çalışmalar günümüz matematik ve astronomisine ışık tutmaktadır. Pekala, Nasirüddin Tusi kimdir? Nasirüddin Tusi yapıtları nelerdir?
NASİRÜDDİN TUSİ HAYATI
Nasîrüddin Tûsî 17 Şubat 1201 yılında dünyaya gelmiştir. 26 Haziran 1274 yılında ise hayatını kaybetmiştir. Fars asıllı bilim insanı ve İslam filozofu olan Nasirüddin Tusi,Moğol istilası sebebiyle Bağdat‘ta, bir yandan karanlık bir devir, bir yandan da kıymetli niyet okullarının kurulduğu ve İslam bilim kurumlarının açıldığı bir devir oldu. Nasîrüddin Tûsî de bu devirde yetişmiş Şiî dünyasının tanınmış bir bilgesi olmuştur. Azerbaycanlı halk bilimci Memmedhüseyn Tehmasib’a nazaran efsanevi bir kişilik olan Nasreddin Hoca gerçekte Tûsî’dir.
Hayatı
Nasîrüddin Tûsî, babasının ve dayısının tesiriyle erken yaşlardan itibaren kelâm, ideoloji ve matematik ile ilgilenmeye başladı. Felsefi gelişmesinin muhakkak bir evresinde İbn-i Sina‘nın İşârât’ını okudu ve uzun yıllar bu metinle uğraştı. Bu uğraşmaların akabinde en kıymetli yapıtlarından biri sayılan Şerh-i İşârât’ı kaleme aldı.
Kemalûddin Hâsip’ten matematiği ve Burhanüddin Hamedanî’den hadisleri öğrendi. Pek çok bilgi kısmıyla ilgilendi ve derinleşmeye çalıştı; tanınmış alımlar yetiştirdi (Allâme Hillî, Kutbüddin Şirvanî gibi). İsmaili mezhebinden ve edebiyat, tasavvuf ve ideoloji ilgilisi Nasîrüddin Ebu’l-Feth b. Mansûr’un meclisinde yer aldı. Abbâsî hâlifesi Ebû İshâk “el-Mu`tasım bi’l-Lâh” `Abbâs bin Hârûn er-Reşîd’i öven bir kaside yazdıktan sonra ortaları açıldı ve sürgüne gönderildi. Hasan bin Sabbah’ın yedinci halefi II. Muhammed aracılığıyla Alamut Kalesi’nde saklandı. Daha sonra, 1247’ye kadar, yarı tutuklu olarak Meymûn Daye kalesinde tutuldu. Moğolların kaleleri ele geçirmesiyle özgür kaldı. Moğol hükümdarı Hülâgu’nun müşaviri olarak misyon aldı ve bütün bilimsel ve felsefi çalışmalarında ondan dayanak aldı. Ünlü Marâgâ Rasathanesi’ni bu sırada kurdu ve bu kurum en büyük islam bilim kurumlarından biri olarak yer aldı. Rasathanenin yanında büyük bir kütüphane kurulması da gerçekleştirildi, burada dört yüz bin kitabın toplandığı sanılmaktadır. Hûlagü han bir yandan Bağdat’ı yakıp yıkan bir yandan da orada tekrar bilim kurumlarının kurulmasını destekleyen kişi oldu. Daha sonraki hükümdar Abaka Han tarafından da takviye gördü ve yaşlılığında bu takviye sayesinde değerli yapıtlarını üretti.
1274 yılında Maraga’dan Bağdat’a yaptığı bir sefer sırasında hayatını kaybeden Tûsî, Bağdat’ta defnedildi.
İdeolojisi
Nasîrüddin Tûsî, İslam ideolojisinde yeni bir ideoloji ekolü ortaya koymamıştır, fakat tekrar de felsefi çalışmaları derinlik ve kapsamıyla tesirli olmuş bir bilge olarak yer edinmiştir. Daha çok meşşai filozoflarının yolundan gitmiş olduğu söylenebilir, onların felsefi tezlerini Şiiliğin prensiplerine uyarlamaya çalıştı. İslam dünyasında birinci sefer bir sistematik etik kitabını yazan kişi oldu. Sisteminde Aristoteles’in ahlak unsurlarıyla Gazâli’nin mistik ve tasavvufi ahlak niyetleriyle bir ortada değerlendirmeye çalıştı. Bir çeşit sentez arayışında oldu. Bu ahlak ideolojisinin bir kısmını de eğitim konusundaki fikirleri oluşturmaktadır. Ona nazaran çocuğun doğumundan itibaren ona uygun bir isim verilmeli (çünkü isimler yazgı üzerinde tesir yapar), iyi bir sütanneye sahip olmalı ve yetişme periyodunda çocuk makûs huy edineceği ortamlardan korunmalıdır. Bu süreçte ona aklını kullanmasını ve akıl yoluyla elde edilen faziletleri sevmesini öğretmek gerekir. İsteklerine hakim olmanın ve kendini tutmanın bir fazilet olarak öğretilmesi gerekir. Bundan sonra ise çocuk hangi sanata ya da ilgiye yetenekli ise ona yönlendirilmeli ve özendirilmelidir.
NASİRÜDDİN TUSİ’NİN MATEMATİĞE KATKILARI NELERDİR?
Tusi, bugünkü deneysel astronominin birinci örnek çalışmalarını ortaya koyan ve her şeye tetkik ve tenkit gözü ile bakılmasına ışık tutan bir bilim adamıdır.
Düzlem ve global üçgenlerin tahlilleri için temel kurallar saptamış ve üç açısı bilinen global bir üçgenin tahlilini, günümüzde de yaptığımız üzere polar üçgen kullanmak suretiyle üç kenarı bilinen üçgen tahliline getirecek geometrik transformasyon düzeneğini düşünerek, küre üzerindeki üçgen ve dörtgenlerle alâkalı sorunlarda ne derecede derin bir geometrik tasarrufa sahip olduğunu göstermiştir.
Öklidis’in 5 numaralı paraleller aksiyonumuna da getirdiği yorumlardır. Tûsî, 5 numaralı aksiyomla karşılaştığı vakit bunu kâfi görmeyip, yerine bir yenisini denedi. Bu aksiyomla Tûsî, bir üçgenin İç açıları toplamının 180 dereceye eşil olacağını ispat ederek, öteden beri birçok matematik alımını uğraştıran Öklidis aksiyomunun anlaşılmasını sağladı.
NASİRÜDDİN TUSİ YAPITLARI
Şerh’i İşârat (temel ideoloji kitabı, 20 yılda hazırlanmış)
Zic-i İlhânî (astronomi hakkında)
Tecrid-ül-akâid (kelam kitabı)
Tezker-i hayat
Tahrir-i Öklides
Tahrir-ül-Macestî
Esas-ül-iktibas (Mantık kitabı)
Esraf-ül-eşraf
Ahlak-ı Nâsırî
Fusul
El-Mesail El-Hayriyat
Bahnâme
Haberler.com
