Corona virüsü salgını tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de ekonomiyi olumsuz etkilerken, toparlanmanın suratı tartışılıyor. Corona virüsü salgınında vaka sayılarının yüksek seyrinin devam etmesi ve kimi devletlerde 2. dalga telaşları, ekonomileri yine açmaya dönük adımlara karşın hem toparlanmayı zayıflatıyor hem de geleceğe dair iddiada bulunmayı güçleştiriyor.
Türkiye dahil dünya umumunda pay senedi piyasalarında mart ayındaki dibe vuruş sonrasında iyimser havayla V formunda yükseliş görülürken, gerçek ekonomilerde şimdi güçlü toparlanma kelam konusu değil.
ALBAYRAK “V” FORMUNDA TOPARLANMA BEKLİYOR
Kaynak ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın evvelki gün Türkiye Bankalar Birliği’nin 63. Umumi Şurası açılışında yaptığı konuşmada “ekonominin V biçiminde toparlanacağını” söylemesi de toparlanmanın suratını tekrar gündeme getirdi.
Ekonomistler, bunalıma giren ekonomilerde toparlanmayı tabir etmek için V, W, L ve U üzere harfler kullanabiliyor.
V, iktisadın dibe vurduktan sonra süratle toparlanmasını; L, buhranın sürmesini ve toparlanmanın ne devir olacağının belirsizliğini; W, süratli toparlanmanın akabinde tekrar küçülmenin ortaya çıkmasını; U ise bir müddet durgunluğun devam etmesinin akabinde süratli toparlanmayı tabir ediyor.
IMF’NİN KESTIRIMI YÜZDE 5 KÜÇÜLME
TÜİK donelerine nazaran, 2017’de yüzde 7,4 büyüyen Türkiye iktisadı, Ağustos 2018’de yaşanan kur şokunun tetiklemesiyle ekonomik bunalıma girdi ve büyüme nispeti 2018’de yüzde 2,6’ya, 2019’da yüzde 0,9’a geriledi.
Salgın öncesinde hükümetin 2020 için resmi büyüme gayesi yüzde 5’ti fakat salgın tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de planları alt üst etti. Gerçekten, Memleketler arası Para Fonu (IMF), Türkiye iktisadının salgın tesiriyle 2020’de yüzde 5 küçüleceği iddiasını açıkladı. Fon, global iktisat için de yüzde 4,9 küçülme öngörüyor.
TÜİK, 2020’nin birinci çeyreği için yıllık bazda yüzde 4,5’lik büyüme açıkladı ama 2. çeyrekte tarihi bir küçülme bekleniyor. Örneğin, Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) 20 Haziran’da yayımladığı raporda, 2. çeyrekte iktisatta yıllık bazda yüzde 7,5 küçülme öngörüsü nokta aldı.
Seyfettin Gürsel
“V TİPİ MÜMKÜN DEĞİL”
BETAM Yöneticisi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, bu kaidelerde V tipi toparlanmanın mümkün olmadığı görüşünde. Birçok faaliyet kolunun salgından önemli biçimde etkilendiğini ve iş gücüne iştirakte önemli kayıplar olduğunu belirten Gürsel, 2020’nin tamamı için az da olsa küçülme beklediğini söyledi.
Türkiye tarihinde birinci kere üç yıl üst üste yüksek işsizlik nispetinin yaşanmış olacağını, asıl sorunun işsizlik olduğunu vurgulayan Gürsel, iktisat toparlansa bile gerçek işsizlik orantısının kolay kolay düşmeyeceğini lisana getirdi.
“SALGIN ÖNCESİ SEVİYEYE 2021 AHIR DÖNEBİLİRİZ”
Özyeğin Üniversitesi tedrisat üyesi Gizem Öztok Altınsaç, dipten dönüşün haline dair tartışmanın eksik bir tabanda yapıldığına işaret etti. Asıl kıymetli sorunun “başladığımız noktaya ne kadar devirde geri geliriz” olduğunu belirten Altınsaç, “Bu mevzu toparlanmanın formundan çok daha mühim. Şu anki iddialar hem global iktisat hem de Türkiye’nin bunalıma girmeden evvelki gelir seviyesine (üretim) gelmesinin en erken 2021 son çeyreğinde olacağına işaret ediyor” dedi. 2009 buhranında bu sürecin 4 yıl aldığını, Covid-19 bunalımının ise daha derin lakin muhtemelen daha kısa müddetli olacağını belirten Altınsaç, “Çünkü bu bir finansal bunalım değil, dışsal bir şok” değerlendirmesinde bulundu.
Gizem Öztok Altınsaç
“EN BERBAT GEÇMIŞTE KALDI”
“Son gelen datalar net biçimde ortaya koymakta, nisan ve mayıs buhranın dibi idi ve muhtemelen en berbatı artta kaldı. Türkiye özelinde bakarsak da benzeri görünüm var” diyen Altınsaç, kelamlarına şöyle devam etti:
“PMI verisi, öncü göstergeler, inanç endeksleri, elektrik tüketimi, kredi kartı harcamaları, tüm olgular dipten dönüşün şiddetli bir biçimde gerçekleştiğini göstermekte. Bu demek değil ki bu yılın 2. çeyreğinde daralmıyoruz, bilakis birinci çeyrek %4.5 gerçek yıllık büyümenin akabinde muhtemelen 2. çeyrekte %10-12 bandında gerçek bir daralma mevcut. Olgular bize, dipten dönüş şiddetli olsa da, tüm yılı daralma ile tamamlayacağımıza işaret ediyor.”
“Eylül-ekim aylarına gelindiğinde toparlanmanın gücü bu halde devam edecek mi yoksa zayıflayacak mı” sorusunun karşılığının şimdi net olmadığını belirten Altınsaç, “Türkiye, bu senaryoya karşı, muazzam bir kredi büyümesi ile karşılık vererek iç talebi, bilhassa hanehalkı tüketimini çeşitli tekniklerle desteklemekte. Pahalılık epey yüksekken getirinin bu denli düşük olması da tasarruf sahiplerinin kendilerini muhafaza maksatlı ya dövize geçmelerine ya da konut/araba üzere mallara yönelmeleri ile sonuçlanıyor. Binaenaleyh kısa vadede bu süratli toparlanma süreci ve iç tüketimin desteklenmesi devam edecek üzere duruyor. Daha orta vade düşünürsek elbette pahalılık ve cari açık üzere veyahut büyümenin fonlanması üzere meselelerimiz net” dedi.
Dr. Murat Kubilay
“GERÇEK TOPARLANMA İÇİN 1 YIL GEREKLİ”
Milletlerarası finans bilirkişisi ve ekonomist Dr. Murat Kubilay, bu yılın 2. çeyreği için şu ana kadar açıklanan sanayi üretimi, ciro-perakende endeksleri ve dış ticaret olgularının “eşi gibisi görülmemiş bir küçülme” yaşanacağını gösterdiğini vurguladı.
“Bu elbette ki çok hususî bir durum ve anlaşılabilir” diyen Kubilay, “Asıl eleştirilmesi gereken nokta ise karantina ve meskende kalma üzere tedbirleri zayıflatıp; buna karşın beklenen ekonomik gelişimi sağlayamamak olacaktır” sözlerini kullandı.
Salgının Türkiye iktisadını üç başka kanaldan etkilediğini belirten Kubilay, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu kanallardan birincisi dış ticaret ki ana pazarımız Avrupa Birliği (AB) bu yıl ahir %5-10 arasında değişen nispetlerde daralacak. Yani ihracatımız artmayacak, yalnızca ithalatımızın azalmasıyla yetineceğiz.
2. kanal, iç ticaretin tüketici yansısıyla durması. Haliyle işe gidilemediği ve meskenden çıkılamadığı için hem harcanabilir gelir azaldı hem de tekrarı mümkün olmayan otel ve lokanta üzere harcamalar yapılamadı. Bu kayıpların geçmişe dönüşü olmayacak.
Son kanal ise yatırımcı yansısı oldu; Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan devletlerde büyük bir döviz çıkışı yaşanıyor. Bu durum da dış finansman kanallarımızı tıkadığı üzere döviz kurunda yeni bir patlama ihtimalini artırıyor. Petrol fiyatlarındaki düşüş de turizm gelirlerindeki kaybı telafi edemiyor. Hükumetin sağladığı destek ve teşvikler ise şu ana kadar açıklandığı datalarda olduğu üzere düşüşü yavaşlatmayı dahi başaramamış.”
Önümüzdeki süreçte bu tesir kanallarından rastgele birinde kalıcı iyileşmenin virüse karşı tesirli bir aşı yahut tedavi bulunmadığı müddetçe mümkün olmadığını lisana getiren Kubilay, “Bu nedenle, yılın 3. ve 4. çeyreklerinde iktisat dipten bir radde yukarı çıkacak olsa da gerçek mealde toparlama için en az 1 yıl daha gerekecek. Bu müddet zarfında yeni bir global ekonomik durgunluk yahut dolar kurunda spekülatif atak yaşanırsa; pandemi nedeniyle oluşan iktisadi hasarın telafisi tahminen de 5 yıla kadar uzayacak” dedi.
Sözcü
