Dünya uzun bir müddettir COVID-19’la çaba ediyor. Geçen yıl büyük bir umutla beklenen aşılar konusunda bu yıl baş karışıklığı yaşanıyor. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu ile Sıhhat ve Toplumsal Hizmet İşçileri Sendikası (SES) İdare Konseyi ortaklaşa “COVID-19 aşıları ve merak edilenler” başlıklı bir kitapçık hazırladı. Aşı konusunda toplumun tüm kesitlerinin başını karıştıran en temel sorular ve bunların bilimsel karşılıkları kitapçıkta toplandı. Kitapçığın sunumunda ise şöyle denildi:
İSTENİLENİN ALTINDA
“Aşının bulunması ve birtakım ülkelerde süratle uygulanması, hadise sayılarının düşmesinde değerli bir etmendir. Olay sayılarındaki düşüş, toplumların gündelik hayatını da her manasıyla rahatlatacaktır ve mevcut şartlarda aşı bunu sağlayabilecek en değerli araç. Bu kurallar altında dünya nüfusunun yüzde 40-70’i bağışık olmadan pandeminin bitmesi mümkün görünmüyor. Aşı olmazsa bu salgının daha yıllarca süreceği, virüsle karşılaşan nüfusun en az yüzde 1-3’ünün; hassas kümelerin yüzde 10-30 kadarının ölebileceği belirtilmektedir. Ayrıyeten virüs beşerler ortasında yayıldıkça, daha bulaşıcı olan ve doğal bağışıklıktan kaçabilen varyantlar ortaya çıkmaktadır. Süratle ve kritik eşikte bağışıklık geliştirecek aşılama yapmak, okulsuzluk, açlık, işsizlik üzere ağır hasarlar nedeniyle de zaruridir. Bu salgının durdurulabilmesi için hesaplanan kritik eşik, nüfusun yüzde 75’inin aşılanmasıdır. Türkiye için, en az 60-70 milyon kişinin çift doz aşılanmış olması gerekmektedir. Lakin aşılama oranları ve aşılama suratı ülkenin her yerinde birebir ya da benzeri düzeylerde olmadığı üzere çift doz aşılı olanların sayısı istenilen orandan çok uzaktadır.” Kitapçıkta sıkça sorulan sorular şöyle yanıtlandı.
SORULARA KARŞILIK
– COVID aşıları neden süratli bulundu?
Son 10 yılda, EBOLA, MERS üzere salgınlar için yapılan aşı çalışmaları ve gelişen aşı teknolojisi, bu mevzudaki adımların süratle atılmasını sağladı. COVID aşıları geliştirilirken daha evvel diğer alanlarda çalışılmış olan kimi teknolojiler kullanıldı.
– Acil kullanım onayı ne demek?
Bu kullanım onayı, salgınlarla bağlantılı süreçler ve öngörüler nedeniyle, Amerika’daki Besin ve İlaç Düzenleme Kuruluşu Food and Drug Administration (FDA) tarafından 2013’te halk sıhhati tehdidi için kullanılmak üzere yürürlüğe sokulmuştu. Onay kullanım şartı, “Etkililik, Kalite ve Güvenlilik Bilgilerinin Sağlanması Durumunda” olarak belirtilmektedir. COVID aşıları için bu onay koşulu; yüzde 50 ve üzerinde aktiflik ve en az 3000 gönüllüde yan tesir verisi olarak konuldu. Kullanım onayı olan tüm aşıların, bu şartlara uygun olarak sürdürdükleri ve tamamladıkları Faz-3 çalışmalarının yayımlanmış bilgileri herkesin ulaşabileceği formda mevcuttur.
AŞI SİZE HASTALIK BULAŞTIRMAZ
– mRNA aşıları ve meyyit aşı kavramı ne manaya gelir?
COVID-19 için onay almış, Faz-3 çalışmalarını sürdüren hiçbir aşıda virüsün kendisi bulunmuyor. İnaktif aşılarda, etkisiz hale getirilmiş virüs kullanılıyor. Başkalarında virüsün bağışıklığı uyaran amaç yüzey proteini, mRNA üzere sentetik moleküller tarafından yahut bir vektöre yüklenmiş DNA tarafından üretiliyor.
– Yan tesirleri var mı?
En sık görülen yan tesir kısa periyodik kol ağrısıdır. Ateş, halsizlik, kas ağrıları, bulantı, baş ağrısı, aşılanan tarafta lenf bezinde şişme üzere yan tesirler, birinci bir-üç gün içinde ortaya çıkar. 2.5 milyardan fazla şahsa uygulanan bu aşılarda tasa uyandıran yan tesir gözlenmemiştir. Lakin COVID geçirildiğinde oluşacak yan tesirler hayatı tehdit eden boyuta ulaşabilmektedir.
– Pıhtılaşma bozuklukları ve miyokardit (Kalbin kas katmanının iltihabı) yapar mı?
Kimi vektör aşıları (Oxford AZ ve Johnson & Johnson ) ile ilişkilendirilen pıhtılaşma sorunu 1 milyon şahıstan yalnızca bir şahısta görülmektedir. Ergenlerdeki aşılamada karşılaşılan miyokardit bağı mutlaklık kazanmamış olmakla birlikte, bir milyon dozda 16 hadise olarak rapor edilmiştir. COVID sırasında miyokardit gelişme riskiyse yüz bin bireyde 22’dir. Hastalık geçirilmesi durumunda miyokardit oluşma riski aşı sonrası oluşma riskinden 14 kat daha fazladır.
– Aşılar kısırlık yapar mı?
Hayır. Yapılan bir çalışma, erkeklerde aşılanmanın semen (sperm) kalitesine olumsuz bir tesiri olmadığını, hatta olumlu birtakım tesirler gözlendiğini ortaya koyuyor.
– Aşılar elektromanyetik alan yaratır mı?
Hayır. Hiçbir COVID aşısının içeriğinde elektromanyetik alan yaratacak bir element bulunmuyor.
– Hastalık geçirdim, aşılanmalı mıyım?
Evet. Doğal enfeksiyona bağlı bağışıklığın mühletinin, en az üç-altı ay olduğu düşünülmekle birlikte tam olarak ne kadar sürebileceği bilinmiyor. Aşı ile oluşan güçlü bağışıklık yansısının daha uzun vadeli olacağı öngörülüyor. Hastalık ile alakalı “izolasyon” süreci bittiğinde çabucak aşılanmanızda bir sakınca bulunmuyor. Lakin üç aydan evvel tekrar yakalanma riski olmadığından, aşılanmak için üç ay beklemenin bir sakıncası yoktur.
Türkiye’de aşılama istenen seviyeye ulaşmadı.
– Hastalığı geçiriyorken aşılanabilir miyim?
İyileşene kadar aşılanmayı ertelemelisiniz. Lakin hasta olduğunuzu bilmeden aşılanmış olmanız risk taşımıyor zira mRNA aşılarının çalışmalarında, belirtisiz hasta olanlar dışlanmamış, aşı tesir ve güvenliği açısından bir meseleye yol açmamıştır.
– COVID-19 hastasıyla temasım oldu, aşılanabilir miyim?
Aşılanmak, bu temastan kaynaklı olarak hasta olmanızı engellemez. Aşılanmak için karantina sürenizin bitimini beklemeniz önerilir.
– Birinci doz aşımı olduktan sonra COVID oldum, nasıl devam etmeliyim?
İyileşene kadar bekleyip ikinci doz aşınızı olun.
– COVID-19 aşıları ile öbür aşıları birlikte yapılabilir mi?
Evet. Daha evvel, başka aşılarla COVID aşısı ortasında 14 gün aralık, yan tesirler karışmasın diye önerilmişti. Lakin artık buna gerek olmadığı düşünülüyor.
– Farklı COVID aşıları ile aşılanabilir miyim?
Mümkünse iki dozdan oluşan aşılama şeması tıpkı aşı ile tamamlanmalı. Fakat, birinci doz sonrası anafilaksi üzere bir sakınca ya da seyahat nedeniyle farklı aşıların bulunduğu ülkelerde bulunmak üzere zorunluluklar nedeniyle, iki aşı ortasında 28 gün olmak kuralıyla farklı iki aşı yapılabilir.
– Aşılama öncesi ve sonrası antikor baktırmak gerekli midir?
Hayır. Antikorunuzun olumlu olması, aşı olmanıza mahzur değildir ve buna karşın aşılanmanız önerilir. Hangi antikor seviyesinin hami olduğu konusunda bir standart olmadığı için antikor baktırmaya aşı sonrasında da gerek yoktur.
– mRNA aşıları yüz dolgularını tesirler mi?
Nadiren, yüz dolguları olanlarda dolgu bölgesinde şişlik gözlenmiştir. Lakin geçicidir ve tedavi ile güzelleşir.
– Aşı öncesi ve sonrası alkol almak sakıncalı mı?
Aşı karşılıklarını azaltabileceği biliniyor. Lakin aşı öncesi ya da sonrası makul dozda alkol alımının aşı aktifliği üzerine negatif tesiri bulunmuyor.
– Sigara kullanmak aşıya olan karşılığı azaltır mı?
Tütün, aşı ile sağlanacak müdafaanın aktifliğini azaltabiliyor. Fakat bu durum, tekrar içilmemek şartıyla son sigara içiminden 20 dakika sonra geriye dönmektedir.
Aşılanmaya mani tek durum, rastgele bir aşının birinci dozundan sonra dakikalar içinde ortaya çıkan ve müdahale gerektiren ani tip alerji.
– Aşıların uzun devirli yan tesirleri nelerdir?
Aşı yan tesirleri en sık birinci 48 saat ve daha sonrada iki-dört hafta içinde ortaya çıkar. Onay kurumları, son gönüllünün son dozundan sonra iki ay beklemeyi kâfi bulmuştur. Birinci aşı uygulaması 8 Aralık 2020, birinci istekli aşılanmasının Mart 2020. Bir yılı aşkın müddette olumsuz ve telaş veren yan tesir gözlemlenmedi.
– mRNA aşıları genetiğimi değiştirebilir mi?
Hayır. mRNA her gün fonksiyonel proteinleri kodlamak için milyonlarca sefer doğal olarak yaptığımız ve fonksiyonunu yapınca dakikalar içinde yok olan genetik bir moleküldür. Aşı için kullanılan mRNA saatler ve en fazla günler içinde yok edilmektedir. mRNA’nın hücre çekirdeğimizdeki DNA’ya geri dönebilmesi de zati biyolojik olarak mümkün değildir.
Sözcü
