Uzmanlara nazaran salgının istikametini artık koronavirüs mutasyonları belirliyor. Salgınla tesirli bir gayret yürütebilmek için ise bu mutasyonların tüm özelliklerini göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Her ne kadar “İngiliz, Brezilya ya da Güney Afrika mutasyonu” formunda yaygın bir tanımlama olsa da bilim insanları bu tanımlamanın ‘eksik’ olduğunu belirtiyor.
Örneğin koronavirüsün İngiliz varyantı aslında bünyesinde yaklaşık 25 farklı mutasyon, Güney Afrika mutasyonu ise 21 farklı mutasyon barındırdığı tabir ediliyor.
Kocaeli Üniversitesi’nde Prof. Dr. Hakan Savlı ve Doç. Dr. Naci Çine, 2021 yılı birinci çeyreğinde tedavi almış 56 hastadan elde edilen viral RNA örneklerinde ‘yeni nesil dizi analizi’ yaparak, 56 örneğe farklı biçimde dağılmış 243 farklı koronavirüs mutasyonu tespit etti.
Çalışmanın bulguları, bileşik mutasyonlar halinde dönüşen bir virüs yapısını ortaya koyuyor.
Hasebiyle bir “mutasyon kolajından” bahsetmenin daha yanlışsız olacağını söyleyen Doç. Dr. Naci Çine şöyle açıklıyor:
“Hastalarımda, bir sürü mutasyon tıpkı anda barındıran bir virüs görüyorum. Sahip olduğu mutasyon kolajı virüse kimileri İngiliz soyuyla ortak, kimileri kendine has özellikler getiriyor.”
“Toplumsal tarama testlerinde İngiliz soyu ya da öbür soylara bakılmaya çalışılıyor fakat bu testlerde, soyların barındırdığı 25-30 mutasyona birebir anda bakmak mümkün değil. Bizim kullandığımız sistemle, virüsle ilgili bütün değişiklikleri görebilir hale geldik.”
Dr. Çine, daha evvelki taramalarda İngiliz soyu taşıdığı tespit edilen bir kişinin daha bu teknikle incelendiğinde aslında Güney Afrika soyu taşıdığının görüldüğünü belirtiyor.
Daha evvel tarama testinde rastgele bir varyant tespit edilemeyen bir kişinin de aslında Güney Afrika varyantıyla enfekte olduğu anlaşılıyor.
“Yeni kuşak dizi tahlili yöntemiyle” virüsün DNA’sını baştan sonra görebilen bir dizi elde ettiklerini tabir eden Dr. Çine, “Toplum bazen bizim kullandığımız üzere yeni nesil dizi tahlili üzere kuvvetli bir metotla taranmalı zira virüsteki bu genetik değişiklik daima var oluyor ve virüs kendisini değiştire değiştire ilerliyor” diyor.
Bileşik mutasyonlara karşı nasıl uğraş edilecek?
Yapılan araştırmalar İngiltere varyantının yüzde 70’e varan oranlarda daha bulaşıcı olduğunu ortaya koyuyor.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, Türkiye‘de görülen yeni hadiselerin yüzde 80’ini İngiltere varyantının oluşturduğunu ve klasik tip koronavirüsün yerini aldığını söylüyor.
Hasebiyle mutasyonların tesirli takibi, salgının denetimi için hayati bir değer taşıyor.
Uzmanlar, İngiltere varyantının sadece iki ay üzere kısa bir müddette bu kadar tesirli hale geldiğini hatırlatarak, Güney Afrika dahil olmak üzere başka varyantlara karşı da uyarıyor.
Dr. Çine, “Şu anda Avrupa popülasyonunda neredeyse İngiliz soyu dışında bir varyanta rastlamak mümkün değil. Bunu yalnızca iki ay içerisinde yaptı ve öteki soyları kurutarak baskın hale geldi” diyor.
Toplumda yayılmakta olan varyantların tespiti tam olarak yapılamadığında, karşılaşılacak muhtemelen tehlikeleri ise şöyle açıklıyor:
“Yeni nesil dizi tahlili metodu bir toplum taraması olarak sıklıkla kullanılamaz, değerli bir prosedürdür. Lakin en azından bölgesel olarak, klinisyenlerin uygun gördüğü hadiselerde periyot dönem popülasyonumuzu taramak zorundayız.”
“Güney Afrika soyunu hakikat tanımlayamaz ve izleyemezsek; bu soy da tıpkı İngiliz soyu benzeri halde hareket ederek 2-3 ay içerisinde toplumumuzu ele geçirdiğinde pandemide öteki bir gündemi koşuyor oluruz.”
Çine, inceledikleri hadiselerde “bileşik mutasyon” olarak tanım edilen, aslında İngiliz soyu üzere gözüken fakat içerisinde diğer mutasyonlar da barındıran örnekler olduğunu tabir ediyor:
“Bir sürü mutasyonu birlikte barındıran bir virüs görüyoruz. Buraya eklemlenecek yeni bir küme mutasyon kişiyi aşıya karşı duyarsız hale getirir mi getirmez mi bilmiyoruz. O yüzden karar vericilerin mutasyonlara ait dataları bu gözle değerlendirmelerini istiyoruz.”
“Virüs bize İngiliz soyuyla birlikte şunu söylüyor: Ben değişebiliyorum ve bundan bir yıl evvelki halimle aramda büyük bir fark var. Artık yaşama avantajımı daha çok artırdım ve ufak kardeşlerim de geldi, onlar da şimdi sayıca az da olsa burada. Ben kısa mühlet içerisinde bu kadar büyük popülasyonları ele geçirebiliyorsam, benden daha tehlikeli olan soylar da popülasyonları süratle ele geçirebilir.”
Aşıların varyantlar karşısında aktiflikleri azalıyor
Koronavirüs varyantlarının mevcut aşıların aktifliğini düşürdüğü konusunda pek çok bilim insanı hemfikir.
Lakin aşı etkinliklerinin hangi varyantta ne kadar azaldığı konusunda net bir şey söyleyebilmek için şimdi erken olduğu tabir ediliyor.
Bilim Şurası Üyesi Prof. Dr. Serhat Ünal, bir hafta evvel Alchem Life uyumunda düzenlenen toplantıda şöyle konuşuyor:
“Türkiye’de ocak ayında İngiliz mutasyonu yüzde 5 idi, şubat ayında 25, mart ayında 50 oldu, artık neredeyse yüzde 80 yayılım gösteriyor. Aşının aktifliğine gelirsek İngiliz mutasyonun aşıdan kaçışı yok. Güney Afrika ve Brezilya mutasyonunda maalesef aşılardan kaçış var. Biz aşıyı ne kadar geciktirirsek ve mutasyonlara çoğalma talihini ne kadar çok verirsek o kadar mutasyon olacak, aşıdan kaçış o kadar hızlanacak.”
BBC Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Murat Akova ise genel olarak bütün varyantların özgün Wuhan suşuyla kıyaslandığında aşı etkinliklerinde ‘bir miktar’ azalma olduğunu belirtiyor.
Prof. Akova, Brezilya ve Güney Afrika varyantlarının, aşıya karşı direnç gösterme konusunda İngiltere varyantına nazaran çok daha tehlikeli olduğunu söz ediyor:
“Aşı antikorları ve hatta doğal enfeksiyon sonucu gelişmiş antikorların Güney Afrika ve Brezilya mutantına karşı aktifliği, İngiltere varyantına kıyasla epeyce az. Bu iki varyantta, aşıyla ya da hastalığı geçirerek edinilen ve virüsü inekative eden antikor ölçüsü 10 ile 20 kat ortasında daha az üretiliyor.
“Bu mutantlar özgün suşa kıyasla yüzde 60-70 civarında daha süratli yayılıyorlar. Ayrıyeten yeni ortaya çıkan ve bariz olan özelliklerini ortasında hem aşı antikorlarına hem de daha evvelden enfekte olarak hastalanmış şahıslarda, hastalık sonucunda gelişen antikorlara karşı direnç görülüyor.”
Akova, yeni görülmeye başlanan mutasyonlar ortasında ‘bileşik mutasyonlar’ ya da öbür bir tabirle ‘çifte mutasyon’ örnekleri olduğunu anlatıyor.
‘Farklı varyantların özelliklerinin tek bir varyant içerisinde birleşmesi’ olarak tanım edilen bileşik mutasyonların bilhassa, Hindistan’da tanımlanan çeşitten bir mutasyon olduğunu tabir ediyor:
“Hindistan’da aşılama yetersiz seviyede. Virüs bir yandan aşılı şahıslarda belirtisiz enfeksiyon yaparak o şahıslarda mutasyona uğrayabiliyor. Sonra o mutasyon aşısız yani hastalığa karşı müdafaasız şahıslara atlayıp çok süratli yayılabiliyor.”
‘Atipik olayların dikkatle incelenmesi gerekiyor’
Koronavirüs hastalığında ‘atipik vakalar’ olarak isimlendirilen hadiselerin bir kısmında mutasyonların tesirli olduğu bedellendiriliyor.
Örneğin koronavirüs hastalığını geçirmiş olmasına karşın bir kere daha hastalığa yakalanan bireyleri enfekte eden virüslerin muhtemelen varyant virüsler olduğu düşünülüyor.
Bunun tam tespitini yapabilmek için, kişinin taşıdığı virüsün gen dizilimi ortaya koyan tekniğin kullanması ve ayrıntılı bir incelemeden geçmesi gerekiyor.
Prof. Akova şöyle açıklıyor:
“Hastalanarak hastalığa karşı bağışıklık geliştirmiş olanlar bir süre sonra tekrar enfekte olduklarında muhtemelen bir varyant virüsle enfekte oluyorlar. O varyant virüs de antikorlara direnç gösteren bir virüs oluyor.
“Yine de şimdiye kadarki genel kanı, şayet siz aşı olduysanız ya da hastalığı geçirdiyseniz, tekrar enfekte olduğunuzda ekseriyetle hastalığı daha hafif geçirdiğiniz istikametinde. Yani antikorlar tam korumasa da yeniden de koruyor.”
Dr. Çine de bilhassa atipik hadiselerin, virüsün gen dizilimini ortaya koyan yeni kuşak dizi tahlili yoluyla incelenmesi gerektiğini düşünüyor.
Mutasyonların suratı insanlığı tesirler?
Akova’ya nazaran koronavirüsün bu kadar süratli ve çok sayıda mutasyona uğrayacağı iddia edilmiyordu.
Covid-19’a kadar başka koronavirüs cinsleri, aslında grip ya da HIV virüsüyle kıyaslandığında en az 6 kat daha az mutasyon gösteriyordu.
Prof. Akova’ya nazaran gerek hastalığı kendisi gerek yavaş aşılama suratı nedeniyle toplumda ‘kısmi’ bir bağışıklık oluşması koronavirüsü mutasyon geçirmeye zorluyor:
“Düşünün virüs bir şahsa gidiyor, o bireyde kısmen virüsü engelleyebilecek antikor var fakat tam olarak ortadan kaldırmaya yetmiyor. Üzerinde baskı oluşan virüs, ona karşı hayatta kalabilmek için kendisini değiştirmeye başlıyor.
“Örneğin bu varyantların muhtemelen bedeninde virüsü uzun mühlet tutan, bağışıklık sistemi baskılanmış hastalara verilen plazma tedavileri sonrasın ortaya çıktığı düşünülüyor. Zira siz plazma tedavisiyle virüsü ortadan kaldırmak için bir ölçü antikor veriyorsunuz lakin o antikorlar virüsü tam olarak öldürecek nitelikte değil.
“Öte yandan bağışıklık sistemi baskılandığı için kişi kendisi de virüsle savaşamıyor ve virüs o bireyde çok uzun müddet kalıyor. Münasebetiyle siz o denli bir ortam oluşturuyorsunuz ki virüs ne ölüyor ne de ömrünü rahatça sürdürebiliyor. İşte o sırada mutasyona uğruyor.”
Prof. Akova, muhakkak toplumlarda virüsün ortadan kaldırılacağını fakat dünyanın tamamı aşıyla bağışık hale getirilmediği için çeşitli vakitlerde çeşitli toplumlarda enfeksiyonun görülmeye devam edeceğini öngörüyor:
“Dünya üzerinde sönmemiş pandemi yok. Bu da eninde sonunda ortadan kalkacak ancak ne kadar devam edeceğini şimdiden kestirmek sıkıntı. Bu işten kurtulmanın tek yolu, mümkün olduğunca insanı aşıyla bağışık hale getirmek.”
Dr. Çine ise Türkiye’de mutasyonların gelişimine fırsat vermeden yaygın aşılamanın tamamlanması gerektiğini tabir ediyor.
Rehavete kapılmak için ‘en yanlış zaman’ olduğunu belirten Çine’ye nazaran Türkiye şu anda salgının bundan sonraki gidişatını belirleyecek bir eşikte yer alıyor:
“Şu anda Türkiye’ye mahsus bir virüs soyu yok lakin kendisini korumayan bireylerden oluşan bütün popülasyonlar, bir süre sonra yeni virüs soyları üretmeye adaydır.”
Haberler.com