İhsan Dindar – milliyet.com.tr / ihsan.dindar@milliyet.com.tr
Binlerce yıllık uygarlıklara mesken sahipliği yapan az sayıdaki ülkeden biriyiz. Hasebiyle aslında sanat tarihi ve arkeoloji üzere bölümlerden mezun olanların gelecek telaşını daha az hissetmesi beklenirken tam aykırısı oluyor. Siz de bir sanat tarihçisi olarak mezun olduktan sonra işsiz kalıyorsunuz ve twitter’da bir hesap açıyorsunuz. İlginin bu kadar büyüyeceğini bekliyor muydunuz?
Elbette beklemiyordum. Sanat tarihi kısmındaki birinci günümü unutamam. Kısım liderimiz birinci derste: ‘Hoş geldiniz geleceğin işsizleri’ demişti. Mezun olduktan sonra iş bulmakta büyük zorluk çektim. Sanat tarihinde iş bulamayacağımı anladığımda öteki alanlara yöneldim. Ne iş olursa girerim durumundaydım. Fakat gittiğim görüşmelerde bu sefer okuduğum kısım sorun oluyordu. Zira ülkemizde sanat tarihi hakkında kimse fazla fikir sahibi değil. Beni nerede çalıştıracaklarını, ne iş vereceklerini bilmiyorlardı. Toplumsal medyada ‘sanatntarihi’ sayfasını açma nedenim de buydu. Sanat tarihini tanıtıp sevdirmek. Biraz da bilgilerimi taze tutmak. Lakin ilginin hiç bu kadar büyük olacağını bilmiyordum.
Tarih, uzun yıllar boyunca öğrencilik hayatından itibaren bir nebze uzaklıklı durulan bir alandı. Sonrasında kimi tarihçiler, tarihe karşı takınılan bu uzaklıklı tutumu kolay anlatım ve farklı üsluplarıyla aştılar. Tarih artık çok daha popüler bir alan. Artık siz bunu spesifikleştirip sanat tarihi için yapan birkaç şahıstan biri oldunuz. Sizin bu noktada püf noktanız nedir?
Sanat tarihi gerçek bakış açısıyla çok eğlenceli bir bilim kısmı. Biraz da tarihi magazin aslında. İnsanların bu magazine ilgisi olduğunu anladığımda seminerlerimde ve yazılarımda anlatım stilini değiştirdim. Bir arkadaş ortamında nasıl anlatıyorsam o denli anlatmaya çalıştım. Bunu yaparken üniversitede göremeyecekleri bir derinlikte bilgi verirken, kıssalarla süsleyip sanatkarlar hakkında magazinsel bilgiler verdim ve akılda kalıcı olmasını sağlamaya çalıştım. Kısa vakitte seminerlere gelenlerin sayısı artmaya başladı. Ankara’da bir hafta sonu 300 bireye kadar ulaştı sayılar. Birinci başladığım salon en fazla 15 kişiyi alabiliyordu. Pandemiden evvel Güçlü PSM ve Ankara Cermondern’de çok önemli kalabalıklara anlatım yapıyordum. Bol espri ile süsleyip doğal bir anlatım yakalıyordum. İzleyici gülmeyi ve eğlenmeyi beklemeden geldiği bir aktiviteden hem öğrenip hem de eğlenerek çıkıyordu. Gerçek öyküyü gerçek formda anlattığım vakit her sanatçıyı ve her sıkıcı üzere görülen sanat devrini anlatmamda çok iyi bir araç olduğunu gördüm. Kitaplarımda da bu lisanı muhafazaya çalıştım. Elbette kimi sanatkarların hayatı dram yüklü olduğundan ona nazaran bir anlatım tercih ettim. Seminerden sonra ağlayanlar, gözleri dolanlar oluyordu. Yani bir formda performans sergileyerek, bir eğitimci halinden uzak durarak paylaşıyorum her şeyi.
“Lisede yahut ilkokulda sanat ve sanat tarihi eğitimi almıyor kimse”
Paylaşımlarınız doğrultusunda oluşan bu ilgiyi nasıl yorumluyorsunuz? Sizce bu kadar ilgi görmelerinin nedenleri ne olabilir?
Ülkemizde insanların kâfi sanat eğitimi almaması bu bahiste bir açlıkları olmasını sağlıyor. Lisede yahut ilkokulda sanat ve sanat tarihi eğitimi almıyor kimse. Bu durumda, tatile gittiklerinde, ister ülkemizde ister yurt dışında olsun sanat yapıtları ve tarihi yapıtlarla irtibat kuramıyorlardı. Ben de bu noktada bir köprü anlatım yaparak herkesin sıkıntı üzere görülen şeylere rahatlıkla ve eğlenerek ulaşmasını sağlıyorum. Beşerler müzelere gittiklerinde boş boş bakmak istemiyorlar. Gördükleri yapıtları az da olsa anlayabilmek, yorumlayabilmek istiyorlar. Ayrıyeten sanat tarihinde çok fazla sarsıcı kıssa var. Bu öyküleri dinlemek, gündemin kasvetinden uzaklaşarak birkaç yüz yıl geriye gitmek istiyorlar. Bu nedenle seminerlerime ve yazılarıma da ilgi giderek büyüdü diye düşünüyorum.
Bu noktada takipçilerin en çok tepki gösterdiği ressamlar kim? Batı ile kıyasladığımızda sizde misal isimlere mi ilgi gösteriliyor? Yoksa burada öne çıkan daha farklı ressamlar da var mı?
Ben Caravaggio isminde seminer veren birinci kişiyim. Birinci olarak Leonardo Da Vinci semineri sonrasında Michelangelo yaptım, akabinde Caravaggio yapmaya başladığımda bu ressam hakkında çok fazla bilgi olmadığını gördüm. Yani beşerler tanınan isimleri biliyorlardı lakin sanat tarihi ile ilgili biraz ilgisi olanlar yalnızca Caravaggio’yu ismen tanıyorlardı. Onun sarsıcı ve hareketli ömrü benim anlatımdaki işimi kolaylaştırdı. Beşerler bir anda Caravaggio’ya büyük ilgi göstermeye başladılar. Bunun yanında elbette Picasso, Van Gogh, Munch, Kahlo üzere ressamlara ilgi çok büyük.
Yavaş yavaş müelliflik seyahatinize gelmek istiyorum. Geçtiğimiz günlerde “Uygarlığın Ayak İzleri” serinizin üçüncü kitabını yayımladınız. Buna gelmeden ben önceki iki kitaba parantez açmak istiyorum. Binlerce yıllık bir geçmişi olan sanat tarihini haklı olarak bahis ve tarih aralığı açısından inceliyorsunuz. “Sanat Dehaları” ile “Krallar ve Tanrılar” nasıl bir motivasyonun ürünleri oldu?
Birinci kitabımda en sevdiğim periyotları en sevdiğim sanatkarların biyografileri üzerinden anlattım. Esasen bu sanat dehaları hakkında dört kısımlık bir seri seminer yapıyordum. Bir yıl boyunca haftada dört kez anlattığınız sanatkarlar hakkında artık bir şeyler yazmak istiyorsunuz. Seminerlere ve sanat tarihine olan ilgiyi bu isimlerle toplamayı başardığım için kitapta da bunlara yer vermek istedim. İkinci kitapta ise sanat tarihinin makul bir periyoda sıkışıp kalmadığını göstermek için binlerce yıl geriye dönerek antik devrin ilahlarına ve hükümdarlarına sanatsal bir bakış açısıyla yaklaştım.
İnternet çağının öncesinde pek çok konutta imkânlar dahilinde ansiklopediler bulunurdu. Lakin internetin hayatımıza girmesiyle çok süratli bir biçimde konutlardan bu kitaplar uzaklaştırıldı. Lakin sonrasında görüldü ki internette her bilgi olsa da sınıflandırmak ve neyi nasıl aramak gerektiğini bilmek de önemli. Bu seri bu noktada ansiklopedik bir fonksiyon de görüyor bence. Bu noktada özellikle genel okur kitlesini boğmayacak kıvamı nasıl yakalıyorsunuz?
Samimi ve eğlenceli bir anlatım yapmaya çalışıyorum. Bazen birtakım sanatkarların hayatını yazarken okuru his tarafından etkilemek için edebi bir lisan kullanmaya itina gösteriyorum. Gözlerinde her şeyi görselleştirmelerini ve beni dinlerken ya da okurken zihinlerinde o periyotlara gitmelerini hedefliyorum. Okur kitabı okumaya başladığında zihinlerinde çekecekleri bir belgeselin içinde olmalarını istiyorum. :)
“Aşka daha toz pembe bakan bir bakış açısı var”
O halde sözü serinin üçüncü kitabı “Batı Fotoğrafında Aşk ve Kimi Küçük Felaketler” getireyim. Mitoloji ve Antik Çağ, sanat tarihinin dönem olarak en önemli ilham kaynakları ortasında. Aşk ve felaketler de en çok değinilen hususlarından… Artık bu kitapta aşk ve felaketler bir ortada. Anlatacağınız tablo neye göre belirlediniz?
İçinde aşk olan her tabloya değinemezdim elbette. O yüzden kendimce beni en çok etkileyen sahneleri toparladım. Kitabın birinci kısmına aşka daha toz pembe bakan bir bakış açısı var. Aşkı yücelten ve öven bir hal var. Memnun aşk sahneleri ve huzurlu kompozisyonlar var. Lakin ikinci kısımda aşkın karanlık yüzü var. İntihar edenler, aldatanlar, aldatılanlar, cinayetler, yalnızlıklar, terk edilmeler… Bunların hepsini de kendi sevdiğim yapıtlardan bir ortaya getirmeye çalıştım. Beş yüz üzerinde seminer yaptım ve şuan ayrıyeten sertifikalı aylarca süren çağdaş ve klasik periyot dersleri veriyorum. Bu sayede pek çok sanatçı ve sanat yapıtı anlattım. Reaksiyonları daima ölçüyorum ve okurlarla seminerlerde bir ortada olmak onların ne istediğini anlamamı sağlıyor. Biraz buna nazaran yazdım diyebiliriz.
Şahsî olarak beni en çok etkileyen tablolardan biri Shalott’un Leydisi’dir. Kitapta da yer alan tablolardan biri olmuş. Kitapta yer alan eserler içinde atmosfer olarak sizi en çok çarpan eser hangisi?
Aslında her biri yıllar boyunca farklı başka karşıma çıkıp başka ayrı çarptılar beni. Favori yapıtlarımdan biri de Shalot’un Leydisidir. Ayrıyeten Merhametsiz Lady yahut Edvard Munch’un yapıtları beni çok sarstı diyebilirim. Caravaggio’nun Narcissus isimli yapıtı de beni en çok etkileyenlerden.
Kitapta Francesco Hayes ve Gustav Klimt’in aşıkların öpüşmesini kendi üsluplarıyla tuvale yansıtmalarını yorumluyorsunuz. Günümüzde de aşıkların favori tabloları ortasında yer alıyor bu ikisi. Klimt’in yapıtı nispeten yeni olsa da bu bahis aslında yakın vakte kadar bir tabu. Bu eserler halka gösterildiklerinde ne üzere yansılar almış?
Aslında ikisi de olumlu reaksiyonlar alıyor. Klimt’in Kiss isimli yapıtı elbette akademik bakış açısıyla çok eleştiriliyor. Zira tüm fotoğraf kurallarını çiğneyen bir hale sahip. Fakat genç ve modernist sanatkarlar Klimt’i bir başkan üzere görüyorlardı.
“Sosyal medyadaki ilginin kitaplara yansımayacağını düşündüm”
Toplumsal medyada paylaşımlarınıza gösterilen ilgi malum. Pekala gibisi bir ilgiyi serinin üç kitabını da göz önünde bulundurduğumuzda hangi düzeyde?
Her vakit toplumsal medyadaki ilginin kitaplara çok önemli yansımayacağını düşündüm. Lakin yanılmışım. Kitap sahiden çok büyük ilgi gördü. Ülkemizden ve yurt dışından çok fazla bildiri alıyorum. Üç kitap da daima olarak baskıya giriyor tekrar tekrar. Bu da emeli benim üzere sanat tarihini sevdirmek olan birini çok keyifli ediyor.
Uygarlığın Ayak İzleri serisi devamında yeniden sanat tarihinin önemli bir parçası olan heykel ya da mimari tartı bir çalışma gelebilir mi?
Aslında birinci iki kitapta değinebildiğim kadar heykel ve mimariye de değindim. Biraz uzak durmamın sebebi de bunları fotoğraf anlattığınız kadar eğlenceli anlatamazsınız. Mimari üzere bir mevzuyu anlatmak için bol terminoloji kullanmak gerekiyor. Bu da okurun daima tabirlerle boğuşmasına neden olacak. Bu nedenle o dengeyi kurarak her vakit anlatabildiğim kadarıyla anlatacağım.
Twitter paylaşımlarınız ve kitaplarınız dışında çeşitli seminer programlarınız da mevcut. Halihazırda devam eden bir seminer programınız bulunuyor mu?
Evet her Çarşamba bir seminerim kesinlikle oluyor. Şimdi yeni de bir atölye açtım. Sevgili ortağım Begüm Genç ile kurduğumuz atölyede benim dışımda da farklı alanlarda seminerler veren pek çok hocamız var. Bunun dışında atölyemizde 12 haftalık Çağdaş Sanat atölyesi ve 12 haftalık Klasik sanat atölyesi var. Bunlar sertifikalı programlar ve her biri iki saat sürüyor. Haftanın altı günü sınıf açmak zorunda kaldık. Sınıflarda ekseriyetle 40 yahut 50 kişi oluyor. Kaçırdıkları dersleri iki hafta boyunca kayıttan izleyebiliyor ve whatsapp kümesinden kaçırdıkları yerelere dair sorular sorabiliyorlar. Her ders istedikleri kadar soru da sorabiliyorlar. İlgi epey büyük. Yaz periyodunda bir sınıf açtık yalnızca fakat çarçabuk doldu ve duyuruyu kaldırdık. Yani yaz periyodunda, pandemi kurallarının hafiflediği periyotta bile önemli bir ilgi var diyebilirim.
Son olarak Türkiye’de, sanat tarihi ve sanat eleştirisi konusunda yapılan yayınları geçmiş ve öteki ülkelerle kıyasladığınızda nasıl buluyorsunuz?
Avrupa’daki ülkelere kıyasla sayısı az olsa da öz diyebilirim. Ben ülkemizde yayınlanan kaynaklardan yola çıkarak sanat tarihinin rahatlıkla öğrenilebileceğini düşünüyorum. Nilüfer Öndin, Özkan Eroğlu, Ahu Antmen, Oktay Aslanapa, Bedrettin Cömert, Adnan Turani, Zerrin İpek Boynudelik üzere şahane kitaplar yazmış olağanüstü tarihçilerimiz var. Onların rehberliğinde sanat tarihinin daha anlaşılabildiğini düşünüyorum. Kendi adıma da her birine teşekkür borçluyum. Sayelerinde sanat tarihi öğrenmekle kalmadım. Nasıl anlatılacağına dair de çok şey öğrendim.
Milliyet
